De valkuil van voorspellen

Het zijn gouden tijden voor voorspellers, duiders en trendwatchers nu we in een fase zitten waarin de mate van onzekerheid historisch hoog is. Je kunt momenteel wel honderd artikelen per dag lezen over hoe de wereld na deze crisis eruit gaat zien. Vandaag wordt met grote stelligheid en precisie de wereld van morgen voor ons geschetst. De vraag die opdoemt is waarom de schrijver ons gisteren niet even over de wereld van vandaag had kunnen bijpraten.

De behoefte aan vastigheid is menselijk, maar de onvermijdelijkheid van verrassingen ook. Zeker als het gaat om grote thema’s, is voorspellen niet lastig maar simpelweg onmogelijk. Toch kunnen we het niet laten. Ooit was Bill Gates stellig in dat het helemaal niets met dat internet zou worden, Margaret Thatcher wist zeker dat ‘in her lifetime’ nooit en te nimmer een vrouwelijke premier in het UK gekozen zou worden en bij IBM zagen ze in de jaren 70 geen enkele reden waarom iemand een computer in huis zou willen hebben. De geschiedenis zit vol met dit soort voorbeelden van hoe ver wij in de regel de plank mis weten te slaan. 

Hoewel we er van uit kunnen gaan dat voorspellen zinloos is, betekent dit niet dat we met lege handen staan. We kunnen ons wel degelijk voorbereiden op een onzekere toekomst door het schetsen van scenario’s. We zien dan ook dat de beroepsgroep van de scenario planners de laatste maanden veel meer in de belangstelling is komen te staan.

Om de onzekerheid te illustreren pakken we de twee meest gelezen en gehoorde voorspellingen van vandaag er eens bij.

Ten eerste de rol van de overheid, die weer helemaal terug lijkt. De markt raakt haar primaire rol als organiserend principe van de samenleving kwijt, de overheid neemt meer sturing en taken op zich. Aangenomen dat de overheid die ambitie ook op langere termijn heeft, gaat ze dat überhaupt lukken? De schulden stapelen zich op, de thematiek gaat meestal over landsgrenzen heen, de manoeuvreerruimte is misschien niet zo heel groot.

Ten tweede de hervonden gemeenschapszin en hulpvaardigheid, die gaat leiden tot een inclusievere maatschappij. Waarbij het doel van de economie niet langer de bevordering van welvaart is maar vanaf nu draait om het welzijn, de verhoging van de kwaliteit van leven. In dat laatste past natuurlijk niet dat het economische systeem het ecologische vernietigt en ook niet dat overal winnaars en verliezers gecreëerd worden. Dat maakt dan direct duidelijk dat een daadwerkelijke beweging die kant een immense prestatie vergt èn lange adem. Waar bijvoorbeeld een betekenisvolle verschuiving in machtsverhoudingen voor nodig zal zijn.

Het is allemaal mogelijk, we zien ook wel eerste signalen, al vanuit het tijdperk waarin corona nog een Mexicaans biertje was. De economen die tegenwoordig ‘top of mind’ zijn in de politieke klasse zijn Piketty, Mazzacuto en Raworth. Hun thema’s zijn ongelijkheid, duurzaamheid en de herwaardering van de publieke sector. De corona-crisis kan een katalysator zijn maar niets is zeker. Herinnert u zich nog die vorige diepe crisis van een jaar of 10 geleden, een schuldencrisis die ons, onderling verweven als we zijn, aan de rand van de afgrond bracht? We bezwoeren elkaar dat dit niet meer mocht gebeuren en we de schulden sterk zouden afbouwen. Sindsdien zijn de schulden met 40% gegroeid en ook de verwevenheid is toegenomen. 

Dus de volgende keer als u leest dat de dictators hun kansen schoon zien, de Angelsaksische pers voor de vierhonderdste keer de euro en de EU ten grave draagt, en China nu echt de macht in de wereld definitief heeft overgenomen, bedenk dan dat systemen zich niet zo makkelijk laten veranderen, ook politieke en economische niet. Ze zijn veel stabieler dan we aannemen, wat, afhankelijk waar je je op focust, fijn is of juist niet zo fijn. Wat we vandaag meestal lezen weerspiegelt de persoonlijke voorkeuren van de desbetreffende schrijver. 

Is er dan echt niets te voorspellen?

Misschien dit: gaan een toekomst tegemoet met zowel positieve als negatieve kenmerken, en we zullen onderweg menigmaal verrast worden. Maar deze voorspelling haalt begrijpelijkerwijs de kranten niet.

Heb jij een mening over het voorspellen van de toekomst? Of over het (on)nut van scenario planning? Laat het s.v.p. weten. Ik ben oprecht benieuwd naar jou en jouw verhaal.

← Alle blogs